Twents Bureau voor Toerisme

Langs Heilige Huisjes in Twente, 2008-2009

Een initiatief van het Twents Bureau voor Toerisme (TBT) in samenwerking met het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT).

Inleiding
Twente is rijk aan religieus erfgoed. Overal staan kerken, basilieken, torens, kloosters en bidkapelletjes als uiting van Twentse devotie. Mede door de katholieke achtergrond van Noordoost Twente bezit het gebied tientallen interessante, religieuze objecten. Enkele daarvan genieten ook buiten Twente bekendheid, bijvoorbeeld de Oldenzaalse Plechelmusbasiliek, het Schaepmanmonument in Tubbergen, het Syrisch-Orthodoxe klooster Sint Ephrem in Glane, het Brevierenpad in Overdinkel en de synagoge in Enschede. Het Meertens-Instituut, dat zich bezighoudt met de bestudering van de Nederlandse taal en cultuur, erkent Zenderen, Overdinkel, Oldenzaal en Fleringen als bedevaartsoorden. Diverse festiviteiten (processies, paasvuren en carnaval) en volksgebruiken (Poaskeerls, Poasstokslep’n en midwinterhoornblazen) vinden hun oorsprong in het religieuze erfgoed. De individuele kerken, kapellen, kloosters, festiviteiten, volksgebruiken enzovoorts trekken ‘op eigen kracht’ honderden tot vele duizenden bezoekers per jaar. Ondertussen bestaan er ook kleinschalige initiatieven om de individuele religieuze objecten aan elkaar te koppelen. Voorbeelden hiervan zijn de Kappelletjestocht rond De Lutte, de grensoverschrijdende route ‘van Klooster tot Klooster’, de overzichtskaart ‘Kerk en Adel’ , het Kloosterpad te Zenderen, zomeravond-tochten per touringcar door Noordoost Twente en een boek over Mariakapellen en landkruisen in Twente.

De belangstelling voor religieus erfgoed neemt in West-Europa toe. In onze westerse samenleving komt steeds meer nadruk te liggen op economisch presteren. Als reactie hierop ontstaat bij steeds meer mensen de behoefte aan spiritualiteit, rust, balans en bezinning. In een tijd van schaalvergroting en globalisering gaan steeds meer mensen op zoek naar hun streekeigen en cultuurhistorische identiteit. Vooral tijdens toeristische en recreatieve activiteiten is er de mogelijkheid stil te staan bij beleving en zingeving en te zoeken naar de eigen identiteit.

Opvallend genoeg zijn er nog nauwelijks marktgegevens voorhanden over religieus toerisme. Enkele uitingen van religieus toerisme (spiritualiteit, rust, bezinning, balans et cetera) worden regelmatig beschouwd als een vorm van wellness. Het NRIT becijferde in 2007 dat 26% van de Nederlanders regelmatig fitness- of wellness-activiteiten onderneemt. De hierbij gehanteerde definiëring richt zich echter op fysieke wellness. Over geestelijke wellness en het veel bredere religieus toerisme is veel minder bekend. Marktgegevens beperken zich vooral tot losse evenementen, bedevaartsplaatsen en religieuze gebouwen. De belangstelling voor religieus erfgoed mag echter niet onderschat worden. De bedevaartsplaatsen Kevelaer, Goch en het Nederlandse Steyl trekken één miljoen, 80.000 respectievelijk 60.000 bezoekers per jaar. De drie bij elkaar gelegen plaatsen streven er naar het aantal dagjesmensen met 125.000 per jaar te laten stijgen en het aantal overnachtingen met 11.000. Het graf van (de nog niet zalig verklaarde) Dorothea Visser trok in 2006 al 6.500 gelovigen en maakt het Achterhoekse kerkdorpje Olburgen tot een heuse bedevaartplaats. In 2005 haalden bijna 94.000 personen een oorkonde in de kathedraal van Santiago de Compostela als bewijs dat zij het laatste deel van de pelgrimstocht te voet of per fiets hebben afgelegd. In tien jaar tijd is het aantal pelgrimages naar Santiago de Compostela verviervoudigd. Het stiltecentrum op de Floriade 2002 trok 182.000 bezoekers. Bijna 9% van de Floriade-gangers schonk er aandacht aan inkeer, bezinning en spiritualiteit. De landelijke Open Monumentendag stond in 2005 in het teken van religieus erfgoed. De duizenden kerken, moskeeën, tempels et cetera trokken honderdduizenden bezoekers. Die waren volgens een woordvoerder van de organisatie vooral geïnteresseerd in ‘andere religies’. Ook de belangstelling voor media met een religieus karakter neemt nog steeds toe. De boeken Het Bernini Mysterie en de Da Vinci Code zijn zelfs internationale kaskrakers.

Geconcludeerd mag worden dat de interesse voor religieus toerisme groot is en de komende jaren verder toeneemt. Tegelijkertijd wordt geconstateerd dat Twente en de Duitse grensstreek een rijk, maar nog relatief onbekend religieus erfgoed bezitten. Dit projectplan beoogt Twente te profileren als een toeristische bestemming met een interessant en beleefbaar religieus erfgoed.

Strategie
Twente heeft een rijk, religieus erfgoed. Opvallend genoeg hebben losse objecten en festiviteiten meestal geen regionale of bovenregionale uitstraling. Langs Heilige Huisjes beoogt juist bij te dragen aan een bovenregionale bezoekersstroom. Die wordt bereikt door:

• Individuele objecten, festiviteiten en volksgebruiken aan elkaar te koppelen, waardoor de attractieve waarde toeneemt.
• Gebruik te maken van attractieve media met een landelijke uitstraling (bezoekers willen dit medium ontdekken en maken vervolgens kennis met het religieuze erfgoed van Twente).

In Langs Heilige Huisjes is een belangrijke rol weggelegd voor het verhaal achter het erfgoed; Hoe is een object of festiviteit tot stand gekomen? Wat heeft het in de loop der eeuwen voor individuele mensen betekend? Welke verhalen gaan er over rond? Wat is er gebeurd op die ene plek? Hoewel historische achtergrondinformatie niet wordt vergeten, staat vooral het persoonlijke verhaal achter objecten en festiviteiten centraal. Wat betekenen ze tegenwoordig voor mensen uit de streek? Waar mogelijk komen mensen uit de streek (van vroeger en nu) aan het woord met hun verhaal over het religieuze erfgoed. Deze aanpak levert een unieke ‘beleving’ van het religieuze erfgoed op. Het benadrukken van het streekeigen karakter sluit bovendien aan bij de zoektocht van de regionale bevolking naar de eigen cultuurhistorische identiteit. Ook krijgt het project door de menselijke ‘insteek’ een toegankelijk karakter. Het op deze wijze beschrijven van historie, cultuur en religie spreekt ook jongere generaties aan (denk aan de Da Vinci Code, Kruistocht in Spijkerbroek en Van Jonge Leu en Oale Groond).

Producten
De uitvoering van Langs Heilige Huisjes vindt gefaseerd plaats. In de startfase (2008) wordt het religieuze erfgoed van Twente zichtbaar en beleefbaar gemaakt voor de primaire doelgroep. Hierbij wordt geprofiteerd van de publiciteit rond het Jaar van het Religieus Erfgoed. In 2009 volgt een verdere verdieping. Dan worden exclusieve arrangementen samengesteld voor de secundaire doelgroep, waarbij geestelijk welbevinden centraal staat.

Koppeling Kloosterpad Zenderen
Omdat het kloosterpad Zenderen reeds is ontwikkeld zal te zijner tijd een koppeling met de plannen van het TBT en het GOBT worden gerealiseerd.