Landgoed Weleveld

Weleveld is een van de oudste havezates van Twente. De eerste overgebleven vermelding is uit 1244. Latere bewoners (Sweder II Schele van Weleveld rond 1600 en Lambert Joost van Hambroick rond 1750) schrijven dat het eerste (vakwerk)huis werd gebouwd in 1300 door Otto van Ruinen die zich sindsdien Otto van Welvelde noemde. Het huis werd op een strategisch punt gebouwd in het moerassige dal van de toen naamloze Bornsebeek, waar de weg van Deventer naar Oldenzaal en Duitsland de beek kruist. Zo kon men controleren wie er passeerde en tol heffen. Tegelijk vergaarde men tol van het scheepsverkeer op de beek.

Er zijn zeven generaties van Weleveld bekend, waarvan drie Drost van Twente waren. De bezittingen groeiden. De van Welevelds werden zelfs zo rijk dat ze aan de bisschop van Utrecht belangrijke sommen geld konden lenen en daarvoor in 1437 Enschede in onderpand kregen. De laatste Van Weleveld is Johan III. Zijn dochter Anna trouwt in 1521 met Sweder Schele van de Schelenburg bij Osnabrück en zo volgen zeven generaties Schele van Weleveld. De Scheles zijn overtuigd luthers en voeren de nieuwe religie in Borne in. De 80-jarige oorlog brengt strijd en plunderende troepen. In 1582 en 1583 is huis Weleveld afwisselend bezet door Spaanse en Staatse troepen. Het wordt geplunderd en verwoest; het huisarchief gaat verloren. Sweders kleinzoon, Sweder II, schrijft van 1596 tot 1637 een dagboek om zijn nageslacht te vertellen over de familiegeschiedenis.

Na zijn zoon gaat het bergafwaarts met de Weleveldse Scheles. Er is een spilzieke weduwe die haar zwager het bezit betwist. Langdurige processen doen de schulden torenhoog oplopen. In 1715 moeten de laatste freules openbaar huis en goed verkopen. Adolf graaf van Rechteren heer van Almelo en Vriezenveen en Lambert Joost baron van Hambroick denken beiden koper te zijn. Na jaren van procederen blijkt Van Hambroick in 1720 de nieuwe eigenaar te zijn. Hij herbouwt en verfraait het vervallen huis en legt tuinen aan. Van Rechteren had inmiddels al een bouwhuis en het huisarchief naar Almelo laten afvoeren. Drie generaties van Hambroick zijn Heer van Weleveld, maar zij hebben hun werkzaamheden elders en wonen er zelden. De Franse tijd brengt grote veranderingen, economische malaise voor landgoederen en opheffing van heerlijke rechten. Het bezit van een havezate is niet langer vereist om zitting te kunnen hebben in de Staten van Overijssel. Veel havezaten worden in de eerste helft 19e eeuw afgebroken, zo ook Weleveld in 1804.

Weleveld is in zoverre uniek dat het sinds 1804 geen huis en dus geen eigenaar-bewoner meer gehad heeft. Het heeft daarom geen tuinen, park, rechte lanen of sterrenbos. De oude wegen, de beek en het boerennut bepaalden het gebruik van de percelen: akkers op de oude hoge essen en kampen, weiland op de lage gronden, bos op de onvruchtbare gronden en laanbeplanting langs de al of niet nu geasfalteerde wegen. Ook de oude wallen zijn blijven bestaan al groeien er nu grote eiken in plaats van eikenhakhout.

Meer informatie is te vinden in het boek over de rijke historie van de havezate Weleveld en zijn bewoners/eigenaren. "Och eeuwig is so lang", geschreven door Drs. Jet Spits en www.weleveld.nl.